ادله تجرد نفس ناطقه انسانى اعم از ادله تجرد برزخى آن در مقام خيال و مثال متصلش، و از ادله تجرد عقلى آن، و از مقام فوق تجرد آن همه منتج اين حقيقت‏اند كه نفس ناطقه انسانى وجودى بسيط قائم بذات خود از سنخ مفارقات و از گوهر مرسلات است كه ان الدار الاخرة لهى الحيوان، چنانكه ادله اتحاد علم و عالم و معلوم، و عمل و عامل و معمول ناطق‏اند كه علم و عمل انسان سازند. و براهين ديگر قطعيه كه جامع آنها اصول يازده گانه ابتداى باب يازدهم كتاب نفس حكمت‏ متعاليه است حاكم‏اند كه انسان به همان صورت و تشخص خود كه در اين نشأه است از اين نشأه رخت بر مى‏بندد يعنى از غير خود منقطع مى‏شود كه معنى حقيقى موت انقطاع انسان از غير خودش است، و به نشأه ديگر ارتحال مى‏كند هر چند تعبير به ارتحال و نحو آن تعبيرى به تسامح است و حقيقت أمر فوق اين گونه تعبيرات است. پس به حكم محكم و معصوم براهين عقليه كه معاضد به ادله نقليه‏اند انسان موجودى حى ابدى است و مظهر اسم شريف يا من لا تأخذه سنة و لا نوم است. بنابراين موت، متلاشى شدن و مضمحل گرديدن و نابود و تباه شدن و از بين رفتن انسان من حيث هو انسان نيست و احياى وى بدان معنى كه در اذهان سافله مرتكز است بمعزل عن التحقيق و ذلك مبلغهم من العلم. حال در فهم آيات كريمه قرآنيه از قبيل‏ قالُوا رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَ أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ‏. (غافر 12)، وَ هُوَ الَّذِي أَحْياكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ‏ (حج 67) و آيات بسيار ديگر، دقت و تدبر بسزا بايد اعمال كرد. و آيات ديگر را از قبيل‏ وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْياءٌ وَ لكِنْ لا تَشْعُرُونَ‏ (بقره 155) وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ‏ (آل عمران 170) در فهم آيات سابق مدد بايد گرفت و روايات صادر از اهل بيت طهارت و عصمت در معاد بحار و ديگر جوامع روايى و كتب و تفسير روايى در بيان آيات ياد شده هم فصل خطاب‏اند و لكن در نيل به غور اين حقايق استاد زبان فهم كامل بايد و الله التوفيق.